Nội dung chính:

• Hoa Kỳ đã mất ảnh hưởng vào tay Trung Quốc ở Đông Nam Á trong 5 năm qua ở cả 4 hạng mục được đo lường bởi Chỉ số Ảnh hưởng Châu Á: các mối quan hệ kinh tế, mạng lưới quốc phòng, ảnh hưởng ngoại giao và ảnh hưởng văn hóa.
• Hoa Kỳ có ảnh hưởng hơn Trung Quốc ở hai quốc gia: Philippines và Singapore. Ảnh hưởng của Trung Quốc mạnh nhất ở Lào, Campuchia và Myanmar.
• So với Trung Quốc, Mỹ vẫn có mối quan hệ quốc phòng mạnh mẽ hơn nhiều với các quốc gia ở Đông Nam Á. Nhưng Trung Quốc đã gia tăng vị trí dẫn đầu so với Hoa Kỳ về các mối quan hệ kinh tế với Đông Nam Á.

Ảnh hưởng chung của Trung Quốc và Hoa Kỳ ở Đông Nam Á

Trong 5 năm qua, Trung Quốc đã tăng biên độ ảnh hưởng tổng thể của mình so với Hoa Kỳ ở Đông Nam Á. Năm 2018, Trung Quốc dẫn trước Hoa Kỳ với tỷ lệ 52–48 về ảnh hưởng trong khu vực. Vào năm 2022, tỷ lệ này đã tăng lên 54–46.

Áp dụng một phương pháp mới cho dữ liệu do Viện Lowy thu thập về Chỉ số Sức mạnh Châu Á (Asia Power Index) từ năm 2018 đến năm 2022, báo cáo này đưa ra một phân tích chuyên sâu về ảnh hưởng tương đối của hai quốc gia ở Đông Nam Á.[1] Những mô hình ảnh hưởng này là một phần của bối cảnh rộng lớn trong đó các quốc gia Đông Nam Á đưa ra các lựa chọn chiến lược của họ.

Phương pháp Chỉ số Sức mạnh Châu Á đo lường ảnh hưởng qua bốn loại: quan hệ kinh tế, mạng lưới quốc phòng, ảnh hưởng ngoại giao và ảnh hưởng văn hóa. Tổng cộng có 100 điểm cho mỗi thước đo, với các điểm được chỉ định cho Hoa Kỳ và Trung Quốc dựa trên hiệu suất tương đối của họ (để biết thêm thông tin, xem Phương pháp luận).

Xét về từng quốc gia riêng lẻ, Hoa Kỳ vẫn có ảnh hưởng lớn hơn Trung Quốc ở Philippines (dẫn trước 52–48) và Singapore (51–49). Năm 2018, Hoa Kỳ cũng dẫn trước Trung Quốc ở Thái Lan, nhưng đến năm 2022, Trung Quốc đã vượt lên và bây giờ dẫn trước Hoa Kỳ với tỷ lệ 53–47. Ảnh hưởng của Bắc Kinh mạnh nhất ở Lào, Campuchia và Myanmar, nơi mà sự gần gũi về địa lý và sự can dự tương đối yếu của Hoa Kỳ đã giúp Trung Quốc vượt xa ảnh hưởng của Washington với khoảng cách lớn.

Overall Influence Score map (Influence Of China And The Us In Southeast Asian Countries (2022)

Overall Influence Score map (Influence Of China And The Us In Southeast Asian Countries (2018)

Xét về mức độ ảnh hưởng, Trung Quốc có ảnh hưởng kinh tế lớn hơn Hoa Kỳ. Nhưng mạng lưới phòng thủ của Washington tiếp tục vượt xa mạng lưới của Bắc Kinh. Và trong khi Trung Quốc có ưu thế đáng kể hơn so với Hoa Kỳ về ảnh hưởng ngoại giao, phản ánh sự tiếp cận toàn diện hơn của nước này đối với khu vực, thì ảnh hưởng văn hóa của Washington, đạt được thông qua tiếp cận truyền thông và kết nối giữa con người với con người, vẫn cao hơn Bắc Kinh.

Xu hướng ảnh hưởng của Trung Quốc-Mỹ ở Đông Nam Á

Kể từ năm 2018, Hoa Kỳ đã đánh mất ảnh hưởng tổng thể nhiều nhất ở Malaysia, tụt 7 điểm. Điều này được thúc đẩy bởi những lợi ích của Trung Quốc trong mạng lưới quốc phòng và ảnh hưởng ngoại giao. Về mạng lưới quốc phòng, sự thay đổi này là kết quả của việc Trung Quốc và Malaysia tăng cường đối thoại quốc phòng, và các giao dịch mua vũ khí, đáng chú ý nhất là việc Kuala Lumpur mua các tàu Littoral Mission của Trung Quốc gây tranh cãi.

Hoa Kỳ thua Trung Quốc năm điểm ở cả Brunei và Indonesia. Ở Brunei, điều này được thúc đẩy bởi sự cải thiện trong các mối quan hệ kinh tế và mạng lưới quốc phòng của Trung Quốc, nhưng phần nào bị bù đắp bởi sự suy yếu ảnh hưởng ngoại giao của Bắc Kinh (được đo lường bằng tiếp xúc ngoại giao cấp cao).

Tại Indonesia, 5 năm qua đã chứng kiến Trung Quốc đạt được những bước tiến lớn trong các mối quan hệ kinh tế và mạng lưới quốc phòng. Ảnh hưởng ngoại giao của Mỹ ở Indonesia cao hơn bất kỳ quốc gia nào khác ở Đông Nam Á, mặc dù vẫn thấp hơn so với Trung Quốc. Điều này có thể phản ánh nỗ lực ngoại giao lớn hơn của Hoa Kỳ tại Indonesia trong 5 năm qua – phản ánh tầm quan trọng của nước này trong khu vực.

Ảnh hưởng của Hoa Kỳ tại Philippines giảm mạnh kể từ năm 2018 là do sự suy giảm trong các mối quan hệ kinh tế. Nếu các mối quan hệ kinh tế của Hoa Kỳ tiếp tục suy giảm với tốc độ tương tự trong 5 năm tới, ảnh hưởng tổng thể của Bắc Kinh sẽ vượt qua Washington.

Sự suy giảm trong mối quan hệ kinh tế của Hoa Kỳ với Philippines được chia đều cho các chỉ số thương mại và đầu tư, trong đó Hoa Kỳ mất 10 điểm về quan hệ thương mại và 9 điểm về quan hệ đầu tư. Hoa Kỳ trở nên ít quan trọng hơn với tư cách là một điểm đến cho hàng xuất khẩu của Philippines. Xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ từ Philippines sang Trung Quốc đã tăng từ khoảng 12 tỷ đô la Mỹ vào năm 2015 (năm có dữ liệu trong Chỉ số sức mạnh châu Á 2018) lên hơn 21 tỷ đô la Mỹ vào năm 2021, trong khi xuất khẩu sang Hoa Kỳ chỉ tăng ở mức khiêm tốn. Và Trung Quốc hiện đầu tư nhiều hơn Hoa Kỳ vào Philippines — một tình huống ngược lại với năm 2018 khi Hoa Kỳ là nhà đầu tư lớn hơn nhiều so với Trung Quốc.

Tại Việt Nam, sự mất đi ảnh hưởng của Hoa Kỳ là do mối quan hệ quốc phòng giữa Trung Quốc và Việt Nam được cải thiện, phản ánh số lượng các cuộc đối thoại quốc phòng được tổ chức với Trung Quốc nhiều hơn so với với Hoa Kỳ vào năm 2021. Các mối quan hệ kinh tế của Việt Nam đã hơi nghiêng về phía Hoa Kỳ, có thể phản ánh sự thành công của Hà Nội trong việc thu hút đầu tư từ các công ty Hoa Kỳ đang tìm cách đa dạng hóa ra khỏi Trung Quốc.

Ở Thái Lan, có sự suy giảm ảnh hưởng của Hoa Kỳ trên tất cả các hạng mục. Điều này khiến Thái Lan nghiêng một chút về phía Trung Quốc, trong khi vào năm 2018, nước này nghiêng về Hoa Kỳ. Vào năm 2022, sự suy giảm ảnh hưởng văn hóa của Hoa Kỳ chủ yếu ở hạng mục dự đoán văn hóa, do sự quan tâm tìm kiếm trực tuyến ở Hoa Kỳ từ bên trong Thái Lan giảm mạnh.

Tại Singapore, ảnh hưởng của Hoa Kỳ vẫn ổn định. Sự suy giảm ảnh hưởng ngoại giao của Hoa Kỳ đã được bù đắp bằng sự gia tăng các mối quan hệ quốc phòng của Hoa Kỳ.

Các chỉ tiêu đo lường sư ảnh hưởng

Vào năm 2022, các mối quan hệ kinh tế của Hoa Kỳ yếu hơn so với Trung Quốc ở mọi quốc gia Đông Nam Á. Sự chênh lệch lớn nhất là ở Lào, nơi Hoa Kỳ chỉ ghi được 8 điểm so với 92 của Trung Quốc. Ngược lại, ở nước láng giềng Campuchia, Hoa Kỳ ghi được 23 điểm so với 77 của Trung Quốc, phản ánh khả năng xuất khẩu hàng hóa sang Hoa Kỳ của Campuchia cao hơn. Tuy nhiên, cả Lào và Campuchia đều ghi nhận sự giảm nhẹ ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc, cho thấy rằng sự gia tăng can dự kinh tế với Trung Quốc do các dự án Sáng kiến Vành đai và Con đường thúc đẩy đã giảm dần, ít nhất là cho đến thời điểm hiện tại.

Các mạng lưới quốc phòng là lợi thế lớn nhất của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á. Mối quan hệ quốc phòng mạnh nhất của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á là với Philippines, nơi mà Hoa Kỳ vượt trội Trung Quốc với tỷ lệ 88-12, phản ánh tầm quan trọng tiếp tục của liên minh quốc phòng song phương đối với cả hai nước. Với Thái Lan – đồng minh liên minh quốc phòng khác của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á, Hoa Kỳ vẫn có ưu thế so với Trung Quốc (79-21). Mối quan hệ quốc phòng quan trọng tiếp theo của Washington tại khu vực là với Singapore, một đối tác quốc phòng đáng kể cho Hoa Kỳ, nhưng không phải là đồng minh liên minh quốc phòng. Mối quan hệ quốc phòng quan trọng nhất của Trung Quốc tại khu vực là với Campuchia. Tuy nhiên, đây là ngoại lệ. Ở các quốc gia khác, nơi Trung Quốc dẫn đầu về quan hệ quốc phòng, lợi thế của nó so với Hoa Kỳ thì hẹp hơn nhiều. Ví dụ, ở Lào, Trung Quốc chỉ dẫn đầu Hoa Kỳ về mối quan hệ quốc phòng với tỷ lệ 52-48.

Trong năm 2022, tầm ảnh hưởng ngoại giao của Trung Quốc lớn hơn so với Hoa Kỳ tại tất cả các quốc gia Đông Nam Á. Điều này phản ánh sự tập trung của Trung Quốc đối với khu vực, bao gồm thông qua các mạng lưới ngoại giao, giao tiếp cấp bộ trưởng ngoại giao và sự tham gia vào các tổ chức khu vực như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), mà đã được theo dõi như một chỉ số riêng cho Bảng tổng quan này.

Xét về ảnh hưởng văn hóa, Hoa Kỳ vẫn có một chút lợi thế. Nhưng vào năm 2022, điểm số của nó đã giảm ở mọi quốc gia, ngoại trừ Việt Nam. Trong hạng mục này, Hoa Kỳ dẫn đầu mạnh mẽ so với Trung Quốc ở Philippines và Việt Nam, có thể phản ánh tâm lý chống Trung Quốc ở cả hai nước.

Khi nói về ảnh hưởng văn hóa, Hoa Kỳ và Trung Quốc có ưu thế khác nhau. Hoa Kỳ có ảnh hưởng thông qua phạm vi của các cơ quan thông tin, báo chí và đài truyền hình của nó. Ảnh hưởng truyền thông của Trung Quốc đang tăng lên nhưng vẫn thấp hơn rất nhiều so với Hoa Kỳ ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, Trung Quốc có sự giao lưu giữa người với người nhiều hơn với Đông Nam Á, như được phản ánh trong dữ liệu  Chỉ số Sức mạnh Châu Á về kết nối cộng đồng và du lịch.

Phương pháp luận

Phương pháp này được sử dụng trong bản tóm tắt “Asia Power Snapshot” được chuyển thể từ phương pháp đo lường “Asia Power Index” của Viện Nghiên cứu Lowy, do Giám đốc nghiên cứu Hervé Lemahieu của viện này phát triển. “Asia Power Index” đo lường sức mạnh toàn diện của 26 quốc gia dựa trên trọng số của 133 chỉ số trong tám lĩnh vực khác nhau. Thông tin chi tiết về phương pháp đo lường “Asia Power Index” có thể được tìm thấy tại đây.

Bản tóm tắt “Asia Power Snapshot” đo lường sức mạnh của Hoa Kỳ và Trung Quốc tại 10 quốc gia thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Bản tóm tắt này dựa trên 42 chỉ số trong bốn lĩnh vực và không bao gồm các chỉ số liên quan đến khả năng tài nguyên của quốc gia (năng lực quân sự, năng lực kinh tế, tài nguyên trong tương lai và khả năng chống đỡ). Điều này là bởi vì các chỉ số này không thể phân tích được tại mức độ cụ thể cho khu vực con. Một số chỉ số được sử dụng trong Bảng xếp hạng “Asia Power Index” đã bị loại bỏ vì chúng không trực tiếp liên quan đến sức ảnh hưởng tại Đông Nam Á, và trong một số trường hợp, các chỉ số mới được chèn vào.

Dịch từ “Asia Power Snapshot: China and the United States in Southeast Asia | Lowy Institute”