Bảy trăm năm trước, các tuyến đường thương mại hàng hải trải dài từ bờ biển Nhật Bản đến Biển Đỏ tràn ngập thuyền dhow Ả Rập, thuyền Trung Quốc và djong Java, vận chuyển gốm sứ, kim loại quý và dệt may khắp khu vực. Tại trung tâm của nó, một trạm buôn bán được gọi là Singapura phát triển mạnh mẽ. Mạng lưới thương mại nội Á khổng lồ chỉ bị gián đoạn bởi sự xuất hiện của các thủy thủ từ các đế chế châu Âu đang trỗi dậy và sự xuất hiện của các thị trường xa hơn cho hàng hóa châu Á.
Ngày nay châu Á đang trải qua một sự tái cấu trúc kinh tế. Mô hình “Nhà máy Châu Á” vào cuối thế kỷ 20, trong đó lục địa này sản xuất sản phẩm cho người tiêu dùng Mỹ và Châu Âu, đã mang lại động lực đáng kinh ngạc cho sự thịnh vượng của Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan. Năm 1990, chỉ có 46% thương mại của châu Á diễn ra trong lục địa này khi một lượng lớn hàng hóa chảy sang phương Tây. Tuy nhiên, đến năm 2021, con số đó đã lên tới 58%, gần hơn với mức 69% của châu Âu (xem biểu đồ 1). Giao dịch thương mại khu vực diễn ra nhiều hơn dẫn đến sự gia tăng dòng vốn, kêt nối các quốc gia chặt chẽ hơn. Một kỷ nguyên mới của thương mại châu Á đã bắt đầu – một kỷ nguyên sẽ định hình lại tương lai kinh tế và chính trị của lục địa này.
Sự nổi lên của nó bắt đầu với sự phát triển của các chuỗi cung ứng phức tạp, đầu tiên tập trung vào Nhật Bản vào những năm 1990, và sau đó là cả Trung Quốc. Hàng hóa trung gian—những thành phần cuối cùng sẽ trở thành một phần của sản phẩm hoàn chỉnh—sẽ sớm bắt đầu được vận chuyển qua biên giới với số lượng lớn hơn. Tiếp theo là đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Các nhà đầu tư châu Á hiện sở hữu 59% cổ phần của FDI trong khu vực của họ, ngoại trừ các trung tâm tài chính Hồng Kông và Singapore, tăng từ 48% vào năm 2010. Tại Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Malaysia và Hàn Quốc, tỷ trọng đầu tư trực tiếp từ Châu Á tăng hơn 10 điểm phần trăm, từ 26% đến 61%.
Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-09, hoạt động ngân hàng xuyên biên giới cũng mang tính châu Á hơn. Trước khi khủng hoảng xảy ra, các ngân hàng địa phương chiếm khoảng 1/3 lượng cho vay nước ngoài của khu vực. Bây giờ họ chiếm hơn một nửa, lợi dụng sự rút lui của các nhà tài chính phương Tây. Các ngân hàng nhà nước khổng lồ của Trung Quốc dẫn đầu. Các khoản vay nước ngoài của Ngân hàng Công thương Trung Quốc đã tăng hơn gấp đôi từ năm 2012 đến năm ngoái, lên tới 203 tỷ USD. Các siêu ngân hàng của Nhật Bản cũng đã lan rộng để thoát khỏi biên lợi nhuận hẹp ở trong nước, cũng như Ngân hàng United Oversea của Singapore và Tập đoàn Ngân hàng Hải ngoại-Trung Quốc.
Sự hiện diện của các chính phủ phương Tây cũng đã giảm bớt. Trong một cuộc khảo sát gần đây với các nhà nghiên cứu, doanh nhân và nhà hoạch định chính sách Đông Nam Á của Viện Iseas-Yusof Ishak ở Singapore, khoảng 32% số người được hỏi cho biết họ nghĩ Mỹ là cường quốc chính trị có ảnh hưởng nhất trong khu vực. Tuy nhiên, chỉ có 11% người tham gia cho rằng Mỹ là nước có quyền lực kinh tế ảnh hưởng nhất. Đầu tư do nhà nước dẫn đầu từ Trung Quốc đến phần còn lại của lục địa theo Sáng kiến Vành đai và Con đường đã thu hút được sự chú ý, nhưng hỗ trợ chính thức và đầu tư do chính phủ hỗ trợ từ Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đang tăng lên.
Những xu hướng này có khả năng tăng tốc. Trước mối quan hệ ngày càng xấu đi giữa Mỹ và Trung Quốc, các công ty trong khu vực phụ thuộc vào các nhà máy Trung Quốc đang xem xét các lựa chọn thay thế ở Ấn Độ và Đông Nam Á. Đồng thời, rất ít ông chủ dự kiến sẽ rời bỏ hoàn toàn Trung Quốc, nghĩa là sẽ cần đến hai chuỗi cung ứng châu Á, cùng với việc tăng gấp đôi đầu tư. Các thỏa thuận thương mại sẽ đẩy nhanh quá trình này. Một nghiên cứu được công bố năm ngoái cho thấy Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực, một hiệp ước rộng rãi nhưng thực tế lại thiếu chi tiết hoặc sâu sắc trong các điều khoản và cam kết cụ thể được ký vào năm 2020, sẽ tăng cường đầu tư vào khu vực. Ngược lại, do Mỹ từ bỏ Hiệp định thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương vào năm 2017, các nhà xuất khẩu châu Á có rất ít cơ hội tiếp cận nhiều hơn vào thị trường Mỹ.
Nhu cầu thiết lập chuỗi cung ứng mới đồng nghĩa với việc đầu tư nhiều hơn vào lĩnh vực vận tải và logistics, theo nhận định của Sabita Prakash của công ty tín dụng tư nhân adm Capital. Kết nối các nhà đầu tư đang tìm kiếm thu nhập đáng tin cậy với các dự án đang tìm kiếm nguồn tài chính—sứ mệnh của các công ty tín dụng tư nhân như vậy— đã mang lại lợi nhuận lớn ở châu Á và có thể trở thành một lĩnh vực phổ biến hơn. Quy mô của thị trường tín dụng tư nhân ở Đông Nam Á và Ấn Độ đã tăng khoảng 50% từ năm 2020 đến giữa năm 2022, lên gần 80 tỷ USD. Các nhà đầu tư lớn khác cũng đang chuyển sang cơ sở hạ tầng. GIC, quỹ đầu tư quốc gia của Singapore, nơi quản lý một phần dự trữ ngoại hối của đất nước, đang chi mạnh tay vào việc xây dựng chuỗi cung ứng mới.
Những thay đổi về tiết kiệm và nhân khẩu học ở châu Á cũng sẽ đẩy nhanh quá trình hội nhập kinh tế. Trung Quốc, Hồng Kông, Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc và Đài Loan đã leo lên hàng ngũ các nhà đầu tư nước ngoài, trở thành một trong những nhà đầu tư lớn nhất thế giới. Những khu vực giàu có và lâu đời hơn này của lục địa đã xuất khẩu một lượng vốn đáng kể sang phần còn lại của khu vực, nhờ các liên kết thương mại được thiết lập gần đây. Năm 2011, các nước giàu hơn và già hơn ở châu Á đã đầu tư khoảng 329 tỷ USD tính theo thời giá ngày nay vào các nền kinh tế trẻ hơn và nghèo hơn như Bangladesh, Campuchia, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Philippines và Thái Lan. Một thập kỷ sau, con số đó đã tăng lên 698 tỷ USD.
Dòng chảy tơ lụa
Raghu Narain của ngân hàng đầu tư Natixis cho biết: “Ở Ấn Độ và Đông Nam Á, quá trình đô thị hóa vẫn đang diễn ra và nguồn vốn đi theo những xu hướng đó”. Các thành phố lớn hơn không chỉ đòi hỏi phải đầu tư nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng mà còn cần có các công ty mới phù hợp hơn với cuộc sống đô thị. Theo ông Narain, hoạt động mua bán và sáp nhập (M&A) xuyên biên giới ở châu Á đang thay đổi, ngày càng giống hoạt động ở châu Âu và Bắc Mỹ. Ngay cả khi các giao dịch vào và ra khỏi Trung Quốc đã chậm lại đáng kể thì hoạt động M&A vẫn trở nên phổ biến hơn ở những nơi khác. Các ngân hàng Nhật Bản, đang phải đối mặt với lãi suất thấp và nền kinh tế trong nước đang tăng trưởng chậm, đang tìm kiếm các giao dịch. Trong năm qua, Tập đoàn tài chính Sumitomo Mitsui và Tập đoàn tài chính Mitsubishi UFJ đã thâu tóm các công ty tài chính Indonesia, Philippines và Việt Nam.
Trong khi đó, mức tiêu dùng ngày càng tăng ở châu Á khiến nền kinh tế địa phương trở thành thị trường hấp dẫn hơn. Trong khi ở châu Âu, khoảng 70% hàng tiêu dùng được nhập khẩu từ khu vực địa phương thì ở châu Á chỉ có 44%. Điều này có thể sẽ thay đổi. Theo công ty nghiên cứu World Data Lab, trong số 113 triệu người dự kiến sẽ gia nhập tầng lớp tiêu dùng toàn cầu vào năm tới (chi hơn 12 USD/ngày tính theo đô la năm 2017, được điều chỉnh theo sức mua), khoảng 91 triệu người sẽ ở châu Á. Ngay cả khi tăng trưởng thu nhập của Trung Quốc chậm lại sau nhiều thập kỷ tăng trưởng, các quốc gia khác sẽ tăng tốc. Năm nền kinh tế lớn nhất ASEAN, một khối khu vực—cụ thể là Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan—dự kiến sẽ chứng kiến nhập khẩu tăng 5,7% mỗi năm từ năm 2023 đến năm 2028, tốc độ nhanh nhất so với bất kỳ khu vực nào (xem biểu đồ 3).
Những mô hình thương mại khu vực này sẽ thể hiện sự trở lại trạng thái bình thường hơn. Mô hình xuất khẩu trải dài trên toàn cầu đã mang lại mức sống của thế giới hạng nhất cho phần lớn châu Á và khuyến khích đầu tư từ xa, là sản phẩm của những hoàn cảnh lịch sử độc đáo. Lượng hàng hóa di chuyển từ các thành phố công nghiệp của lục địa này đến Mỹ cao hơn nhiều so với dự đoán bởi quy mô tương đối của thị trường xuất khẩu và nhập khẩu tương ứng cũng như khoảng cách giữa chúng. Thật vậy, một bài báo của Viện Nghiên cứu Kinh tế ASEAN và Đông Á cho thấy xuất khẩu máy móc từ Đông Bắc và Đông Nam Á sang Bắc Mỹ vào năm 2019 cao hơn gấp đôi so với những yếu tố nêu trên.
Các liên kết thương mại chặt chẽ hơn sẽ gắn kết chu kỳ kinh doanh của các nền kinh tế châu Á chặt chẽ hơn nữa. Mặc dù đô la vẫn được sử dụng rộng rãi trong các giao dịch xuyên biên giới và nhà đầu tư châu Á vẫn ưa thích thị trường chứng khoán phương Tây, một nghiên cứu của Ngân hàng Phát triển Châu Á vào năm 2021 kết luận rằng các nền kinh tế châu Á hiện đang tiếp xúc với tác động từ các cú sốc kinh tế của Trung Quốc nhiều hơn là từ Mỹ. Điều này đã được thể hiện trong những tháng gần đây khi thương mại chững lại của Trung Quốc ảnh hưởng tới các nhà xuất khẩu ở Hàn Quốc và Đài Loan. Thương mại nhiều hơn, không chỉ ở các mặt hàng trung gian mà còn ở hàng hóa thành phẩm để tiêu dùng, có nghĩa là tiền tệ của lục địa này và các quyết định về chính sách tiền tệ sẽ ngày càng di chuyển cùng nhau.
Điều này sẽ có tác động chính trị. Hoa Kỳ sẽ giữ lại ảnh hưởng về an ninh châu Á, nhưng tầm quan trọng về kinh tế của họ sẽ giảm đi. Các doanh nhân địa phương và các nhà hoạch định chính sách sẽ quan tâm và dễ tiếp thu các nước láng giềng hơn là khách hàng và các quốc gia ở xa hơn. Với các nhà máy địa phương vẫn đang được xây dựng, mức tiêu thụ ngày càng tăng và nguồn tiết kiệm dồi dào từ những người tiết kiệm ngày càng lớn tuổi ở châu Á đang khao khát tài trợ cho các dự án, hội nhập khu vực vẫn chưa đạt đến đỉnh cao. Kỷ nguyên mới của thương mại châu Á sẽ tập trung vào địa phương hơn và ít hướng về phương Tây hơn. Và cả lục địa châu Á cũng sẽ thay đổi theo hướng đó.
Dịch từ Economist
